Inheemse boeren of Germaanse immigranten in de regio Tiel na de Romeinse verovering? Hoe nieuwe onderzoeksmethodes tot nieuwe inzichten leiden…
Impressie van migranten op weg naar de regio Tiel (illustratie @Djenné Fila in opdracht van Aardewerk & Archeologie)
Het verhaal
Na de Gallische oorlogen was er chaos in grote delen van het huidige Nederland, Duitsland en België. Met grote migratiestromen tot gevolg. In de regio Tiel zijn zich verschillende families komen vestigen, met hun hele hebben en houden. Zij kwamen uit de Duitse Lippe-regio, maar ook uit Groningen, Friesland en West-Nederland. Wellicht kwamen zij op aansturen van de Romeinse overheid naar de regio Tiel, en mogelijk waren de mannen gestationeerd in de vroegste nabijgelegen forten zoals Vechten.
De vraagstelling
Zo rond 50 voor Chr. zou Caesar, in het kader van zijn Gallische oorlogen, hierheen zijn gekomen en flink hebben huisgehouden. Over wat er daarna gebeurd is in deze regio, zijn de meningen nogal verdeeld. Is de lokale bevolking uitgemoord of is er nog sprake van een zekere continuïteit?
Herkomstonderzoek aan aardewerk als methode
Om vast te stellen waar aardewerk vervaardigd is gaan wij verder dan het bestuderen van de typologie en stijl. Door deze traditionele manier van kijken te combineren met natuurwetenschappelijke technieken ontstaat een sterke methode waarmee de herkomst van aardewerk kan worden bepaald.
Naast de macroscopische beschrijving van het materiaal – waartoe ook de typologie en stijl behoort – wordt op basis van slijpplaten de minerale inhoud van een baksel bepaald en is het mogelijk iets te zeggen over de structuur van de gebakken klei. De chemische samenstelling van een baksel als geheel – kleipasta én minerale magering – wordt bepaald door middel van WD-XRF. Met SEM-EDS kunnen we de chemische samenstelling bepalen van de kleipasta, of van specifieke minerale inclusies. Het kleurverloop en smeltgedrag dat optreedt bij het opnieuw bakken van aardewerk vormt een visuele methode om aardewerk te groeperen op basis van de gebruikte klei, lees grondstof, of herkomst.
Door de traditioneel verkregen data, samen met de natuurwetenschappelijke data, als multivariate dataset te benaderen is het mogelijk baksel- en herkomstgroepen te definiëren. De methode blijkt uitermate geschikt te zijn voor regionen waar niet zoveel geologische variabiliteit is, zoals Nederland. Voor het onderzoek aan het aardewerk van Tiel zijn zowel referentiemonsters genomen uit (mogelijke) herkomstgebieden als monsters van het Tielse aardewerk zelf.
De resultaten
Door de herkomsttechnieken te combineren met traditionele typologische aardewerkstudies, weten we dat er in deze chaotische periode eigenlijk geen sprake meer is van traditionele ‘aardewerkstijlen’, zoals die in de IJzertijd bestonden. In de IJzertijd werden kennis over stijl en techniek van generatie op generatie doorgegeven. In de periode volgend op de Gallische Oorlogen is de chaos van deze tijd ook terug te zien in het aardewerk. Zo wordt aardewerk met ‘Noord-Nederlandse of -Duitse’ kenmerken ook in de Lippe-regio en in de regio Tiel vervaardigd. We zien zelfs aardewerkkenmerken die karakteristiek zijn voor verschillende herkomstgebieden (bijvoorbeeld de Noordelijke kustregio’s en de ruime regio rond Rijnland-Westfalen) verenigd op eenzelfde pot. Door de intensieve migratie – die zowel plaats vindt in het rivierengebied, maar ook in het Noord-Nederlandse kustgebied en grote delen van Duitsland – is er een mengelmoes van verschillende ‘stijlen’ te zien op aardewerk.
Een greep uit het aardewerk dat in Tiel werd gevonden en afkomstig is uit de Duitse Lippe-regio
Totstandkoming
De aardewerkanalyse van de vindplaats Medel-De Reth is uitgevoerd in opdracht van VUhbs archeologie (nu ADC-Beesd). VUhbs heeft de opgravingen gedaan na gunning door de Gemeente Tiel. Door een goede samenwerking, met zowel VUhbs als met de Gemeente (Ilse Schuuring), hebben we het aardewerk op een kwalitatieve manier kunnen beschrijven. Dit vormde een goede basis voor extra onderzoek binnen het project ‘Tiel-Medel as a key site for innovative research into migration and ethnogenesis in the Roman Northwest frontier’. Dit onderzoeksproject is gefinancierd door NWO, de provincie Gelderland en de provincie Noord-Holland.
Deelnemers project: Stijn Heeren, Diederick Habermehl, Nico Roymans, Henk van der Velde, Lisette Kootker, Dennis Braekmans, Julie Van Kerckhove en Gerard Boreel.
Bijdrage aardewerkanalyse: Julie Van Kerckhove, Gerard Boreel, Dennis Braekmans, Pieter Vroon, Diederick Habermehl, Alline Sinke en Sophie van Bavel.
Meer informatie
De basispublicatie kunt u hier downloaden:
De eerste wetenschappelijke publicatie kunt u hier downloaden:
Inhoudelijke verwijzingen en gebruik van afbeeldingen
En dan nog even dit… Wil je de resultaten uit dit stukje gebruiken? Dat kan! Verwijs dan wel even naar de correcte literatuur (neem hiervoor even contact op met ons). Wil je een afbeelding gebruiken? Vraag dan even toestemming aan ons! Op de afbeeldingen zit auteursrecht.
0 reacties