Door de archeologen van de gemeente Den Haag werd op de vindplaats Rotterdamsebaan in 2014 een mysterieuze vondst gedaan. Uit een derde-eeuwse, Romeinse greppel kwam een deel van een pijpaarden beeldje van een kind.

Kinderbeeldjes komen wel vaker voor in de Romeinse tijd, maar met dit exemplaar is iets vreemds aan de hand. Het lachende kind heeft de tanden en het gezicht van een peuter. Tegelijkertijd is het hoofdje kaal als een baby. In dezelfde greppel werden nog meer bijzondere objecten gevonden, zoals een fragment van een pijpaarden gezichtsmasker, een compleet weefgewicht, een speelschijf, uitgeslagen bodems van potten en stukken aardewerk met inscripties. Wat is hier aan de hand?

Kaalhoofdige, lachende kinderbeeldjes zijn zeldzaam. Er zijn er maar een paar bekend, bijvoorbeeld uit het nabijgelegen Voorburg-Arentsburg (de Romeinse havenstad) en Scheveningseweg (een militaire nederzetting met verondersteld heiligdom). Verder weg zijn exemplaren bekend uit de Romeinse stad Nijmegen, twee Limburgse villa’s en de Romeinse stad Tongeren (België). Geen van deze voorbeelden draagt echter een halsketting met een zogenaamde lunula. Dat maakt het beeldje van Den Haag-Rotterdamsebaan voor Nederland uniek!

Wat is een lunula?

Een Romeinse lunula is een hanger in de vorm van een wassende maan, die over het algemeen door vrouwen aan een ketting om de hals werd gedragen. Zo’n amulet zou de drager moeten beschermen tegen kwade krachten, tovenarij en het “kwade oog”. De wassende maan (Latijn: lunula = maanlicht) staat daarbij symbool voor de fasen van de maan en dus de overwinning op de dood: de maan verdwijnt soms maar komt altijd weer terug.

Vrouwen en meisjes worden regelmatig met lunulahangers afgebeeld, maar de hangers worden niet vaak gezien om de nek van een Risusbeeldje. Er is tenminste één parallel bekend: een grafgift uit een graf nabij het Romeinse fort Apulum (het huidige Alba-Julia in Roemenië).

Niemand weet precies wat de beeldjes betekenen. Vanwege de lachende uitdrukking worden ze al vanaf de negentiende eeuw aangeduid als Risusbeeldjes (Latijn: risus = gelach). Sommigen interpreteren ze als speelgoed. Niet zo gek, want in beeldjes die nog compleet zijn, worden soms balletjes van klei gevonden waardoor ze als rammelaar te gebruiken zijn. Anderen zien er eerder een figuur in met beschermende krachten, en weer anderen zien de beeldjes een rol spelen bij een ritueel dat de overgang van de ene levensfase naar de volgende viert. In dit geval zou het dan van baby naar peuter zijn.

Het beeldje van Rotterdamsebaan zou meerdere betekenissen gehad kunnen hebben in het leven van de oorspronkelijke eigenaar. Een mogelijke aanwijzing hiervoor is de datering. Op basis van Risusbeeldjes uit andere, goed gedateerde vindplaatsen moet het ergens in de tweede eeuw na Christus zijn gemaakt in Keulen. Wat doet zo’n tweede-eeuws beeldje dan in een derde-eeuwse greppel? Omdat er meer bijzondere vondsten in de greppel zijn aangetroffen, lijkt het niet te gaan om zogenaamde ‘opspit’ (oudere vondsten die door vergraving per ongeluk in een jonger spoor terechtkomen). Hier heeft iemand het beeldje, of in ieder geval het bewaard gebleven gezichtje ervan, decennialang zorgvuldig bij zich gehouden en uiteindelijk met een speciale, opzettelijke handeling in de greppel gedeponeerd. Speelgoed kan een emotionele betekenis hebben, zeker als het een bijzonder moment in iemands leven vertegenwoordigt. Maar waarschijnlijk heeft het beeldje daarnaast nog een veel belangrijker rol vervuld door een leven lang de jeugd of vitaliteit van de eigenaar te beschermen.

Waarom er afstand van dit beeldje is gedaan, is niet met zekerheid te zeggen. Bekend is wel dat in dezelfde periode ook in Voorburg-Arentsburg allerlei bijzondere voorwerpen in de havengeul werden gedeponeerd. Waarschijnlijk deed men dit om het lot gunstig te stemmen. In een tijd van toenemende onrust en invallen vanuit Germaans gebied is dit geen vreemde gedachte. Misschien moeten we het Risusbeeldje van Rotterdamsebaan in hetzelfde licht zien en was de onzekerheid over de toekomst zo groot dat mensen zelfs bereid waren zulke persoonlijke dingen op te offeren.

Meer informatie

Wil je meer weten over het pijpaarden beeldje of de vindplaats Den Haag-Rotterdamsebaan? De resultaten van het onderzoek worden dit jaar gepubliceerd binnen de rapportenreeks van de Gemeente Den Haag.

Inhoudelijke verwijzingen en gebruik van afbeeldingen

En dan nog even dit… Wil je de resultaten uit dit stukje gebruiken? Dat kan! Verwijs dan wel even naar de correcte literatuur (neem hiervoor even contact op met ons). Wil je een afbeelding gebruiken? Vraag dan even toestemming aan ons! Op de afbeeldingen zit auteursrecht.